Antropometrik Ölçümler: Bu ölçümler büyüme, biyolojik olgunlaşma ve vücut kompozisyonunun belirlenmesi amaçlı gerçekleştirilmiştir.  

Boy uzunluğu

Araştırma grubunun boy uzunlukları hassaslık derecesi 0.01 m olan taşınabilir boy ölçer (SECA 217, Almanya) ile ölçülmüştür. Boy uzunlukları baş frankfort düzleminde iken derin bir inspirasyonu takiben verteks ile zemin arasındaki mesafenin ölçülmesi ile belirlenmiştir. 

Vücut ağırlığı

Vücut ağırlığı ölçümünde hassaslık derecesi 0.1 kg olan elektronik tartı (Tanita MC580, Japonya) kullanılmıştır. Ölçüm sırasında öğrencilerden çıplak ayak ile tartı üzerine çıkmaları ve ağırlıklarını ayaklarına eşit dağıtmaları istenmiştir. 

Oturma boyu yüksekliği

Araştırma grubunun oturma yüksekliği hassaslık derecesi 0.01 m olan taşınabilir boy ölçer (SECA 217, Almanya) ile ölçülmüştür. Ölçüm sırasında öğrencilerden bir platformun üzerinde dik bir şekilde oturmaları istenmiştir. Oturma yüksekliği platform ile verteks arasındaki mesafenin ölçülmesi ile belirlenmiştir. 

Deri kıvrım kalınlığı

Triceps ve medial calf deri kıvrım kalınlık ölçümleri skinfold kaliper (Holtain Ltd, Crymych, Birleşik Krallık) ile en yakın 0.2 mm’ye kadar değerlendirilmiştir. Triceps deri kıvrım kalınlık ölçümünde öğrencilerden ayakta durmaları ve kollarını yana rahat bir şekilde sarkıtmaları istenmiştir. Ölçüm akromiale ve olekranon anatomik noktalarının orta kısmında kaliper ile gerçekleştirilmiştir. Medial calf deri kıvrım kalınlık ölçümü öğrenciler bir sehpanın üzerinde otururken iç baldırın en geniş yerinden kaliper ile belirlenmiştir.

Bel çevresi

Bel çevresi bölgenin en dar bölümünden gulikmetre kullanılarak santimetre cinsinden ölçülerek kaydedilmiştir. Abdominal bölgenin yağlılığıyla (bölgesel yağlılık) ilgili bilgi veren ölçüm aynı zamanda şişmanlıkla ilgili indis olarak kullanılmaktadır (Heyward ve Gibson, 2014; Lohman vd., 1988)

Kalça Çevresi

Kalça çevresi, en geniş bölgesinden gulikmetre kullanılarak santimetre cinsinden ölçülmesi ile belirlenmiştir (Callaway vd., 1988; Lohman vd., 1988). 

Bel çevresi/ kalça çevresi oranı

Santimetre cinsinden ölçümü alınan bel çevresinin kalça çevresine bölünmesiyle elde edilmektedir. Bireylerin bölgesel yağlılık oranı hakkında bilgi vermektedir (Heyward ve Gibson, 2014).

Bel çevresi/ boy uzunluğu oranı

Santimetre cinsinden ölçümü alınan bel çevresinin boy uzunluğuna bölünmesiyle elde edilen oran bireylerin şişmanlık ve sağlıkla ilgili risk faktörlerin göstergesi olan bir indistir (Heyward ve Gibson, 2014).

Vücut Kompozisyonu: Araştırma grubunun vücut yağ yüzdesi, antropometrik ve biyoelektrik impedans analizi (BIA) yöntemleri ile belirlenmiştir Antropometrik yöntemde triceps ve medial calf deri kıvrım kalınlık ölçümleri kullanılmıştır. 

8 yaş ve üstündeki çocukların yağ yüzdeleri Slaughter vd. (1988) tarafından geliştirilen formüller [Erkekler = 0.735 (triceps+calf) + 1.0), Kızlar = 0.610 (triceps+calf) + 5.1] ile, 8 yaşından küçük olan çocukların ise Dezenberg vd. (1999) tarafından geliştirilen formül (0.342*vücut ağırlığı + 0.256*triceps + 0.837*cinsiyet - 7.388) ile belirlenecektir. BIA yönteminde Tanita MC580 (Japonya) vücut kompozisyon analiz cihazı kullanılacaktır. Vücut kompozisyonu, çıplak ayak ile üzerine çıkılan cihazın yazılımında bulunan formül ile otomatik olarak hesaplanır (Kushner, 1992).

1.Boy uzunluğu ölçümü

2.Vücut ağırlığı ve yağ ölçümü

3.Oturma boyu yüksekliği ölçümü

4. Deri kıvrımı kalınlığı ölçümü

5. Bel çevresi ölçümü

6. Kalça çevresi ölçümü

7. Fiziksel Uygunluk Ölçümleri

Esneklik (otur -eriş testi)

Araştırma grubunun gövde esnekliklerinin ölçümünde otur eriş sehpası kullanılmıştır. Esneklik testi standart otur-eriş esneklik sehpası ile gerçekleştirilmiştir. Test sırasında diz eklemi tam ekstansiyonda olacak şekilde yapılmıştır. Öğrencilerden ellerini üst üste koyarak yavaş bir şekilde mümkün olan en uzak noktaya erişmeleri istenmiştir. Erişilen en uzak nokta kayıt edilmiştir (Dumith vd., 2010).

Esneklik Testi

Kuvvet Testleri

Katılımcıların üst vücut kuvvetlerinin belirlenmesinde şınav testi uygulanmıştır. Testte başlangıç pozisyonu olarak öğrencilerden yere sabitlenmiş cimnastik minderi üzerinde yüzüstü pozisyonda, ellerini omuz genişliğinde yere koymaları, kollarını düz bir şekilde tutmaları, ayaklarını birleştirmeleri ve ayak parmak uçlarında durmaları istenmiştir. Ayak parmak uçlarından destek alınarak, eller sabit kalacak şekilde vücuda tamamen düz bir pozisyon verilir ve sabit bir tempoyla dirsekler kırılarak vücut indirilip kaldırılır. Test sırasında dirsekler 90 dereceye gelinceye kadar kollarını bükmeleri ve tekrar başlangıç pozisyonu almaları istenmiştir. Ölçüm öğrenciler hareketi sürdüremeyecek duruma geldiklerinde veya üst üste iki kez şınav formunu bozduklarında sonlandırılmıştır. Talimatlara uygun olarak yapılan maksimum şınav sayısı kayıt edilmiştir (Castro-Piñero vd., 2010).
 

Gövde kuvvetinin belirlenmesinde mekik testi uygulanmıştır. Ölçümde 1/1000 hassasiyetli el kronometresi kullanılmıştır. Başlangıç pozisyonu için öğrencilerden sırt üstü yatmaları, dizlerini 90 dereceye kadar bükmeleri, ellerini çapraz olarak omuzlarına yerleştirmeleri ve ayak tabanlarını yere temas ettirmeleri istenmiştir. Yukarı doğru yapılan hareket sırasında öğrencilerden dirsekleri ile aynı taraftaki dizlerine dokunmaları, yere uzandıklarında ise omuzlarını zemine temas ettirmeleri istenmiştir. 30 saniye süresince talimatlara uygun olarak yapılan mekik sayısı kayıt edilmiştir(Castro-Piñero vd., 2010).

Alt vücut kuvvetinin belirlenmesinde durarak uzun atlama testi uygulanmıştır. Durarak uzun atlama testi düz bir zeminde önceden belirlenen başlangıç çizgisinin gerisinden mümkün olan en uzak noktaya ileri doğru atlamayı içermektedir. Atlama gerçekleştikten sonra en gerideki topuğun arka kısmı ile başlangıç çizgisi arasındaki mesafe çelik metre ile ölçülerek not edilmiştir (Castro-Piñero vd., 2009).

El kavrama kuvveti ölçümü için el dinamometresi kullanılmıştır. Ölçüm sırasında öğrencilerden bir platformun üzerinde oturmaları, kollarını vücutların yanlarında tutmaları, 70 derece fleksiyon yapmaları ve dinamometreyi mümkün olacak en kuvvetli bir şekilde beş saniye boyunca sıkmaları istenmiştir. Vücuttaki herhangi bir başka harekete izin verilmemiş ve ölçüm hem baskın hem de baskın olmayan elde uygulanmıştır (Wind vd., 2010).

Araştırma grubunun tek ayak üzerindeki denge performansları (statik denge) Flamingo testi ile belirlenmiştir. Katılımcılardan 50 cm uzunluğunda, 3 cm genişliğinde ve 5 cm yüksekliğindeki bir çıtanın üzerinde gözleri açıkken tek ayakları üzerinde dengede durmaları istenmiştir. Diğer bacak dizden bükülür ve ayak kalça kısmına yakın bir yerde tutulur. Bir dakika boyunca bu şekilde dengede kalmaya çalışan katılımcının dengesi her bozulduğunda (tuttuğu ayağı bırakırsa, çıtadan yere düşerse, vücudunun herhangi bir bölgesiyle yere dokunursa) süre durdurulmuştur. Denge tekrar sağlandığında, süre kaldığı yerden devam edilmiştir. Bir dakika süreyle test bu şekilde devam edilmiştir. Süre tamamlandığında her denge sağlama girişimi (düştükten sonra) sayılır ve bu sayı test bitiminde, bir dakika süre tamamlandığında, denge puanı olarak kaydedilmiştir (Hazar ve Taşmektepligil, 2008; Sundstrup vd., 2010).

1. Şınav Testi

2. Mekik Testi

3. El Kavrama Kuvveti Ölçümü

4. Durarak Uzun Atlama Testi

5. Flamingo Denge Testi

8. Fiziksel Aktivite Değerlendirmesi

8.1.Akselerometre

Akselerometreler, çocukların FA düzeylerini belirlemek amacıyla kullanılan uzun süreli kayıt yapabilen, her dakika ya da daha kısa sürelere ait adım sayılarının hesaplanabildiği, küçük, kullanımı kolay ve detaylı bilgi toplayabilen geçerli ve güvenilir cihazlardır.

Kullanılan akselerometrenin çocuklar tarafından müdahale edilemeyecek, durdurulamayacak ya da sıfırlanamayacak özellikte olması ve kullanımının kolay olması önemlidir. Akselerometre ile uyumlu yazılım aracılığı ile adım sayısı ve orta-yüksek şiddetli fiziksel aktivite yüzdeleri analiz edilebilmektedir. Bu çalışmada akselerometrenin bir kemer aracılığı ile bel bölgesine yedi gün boyunca giyilmiştir. Yedi günlük veride hafta içi en az dört gün, hafta sonu en az bir gün olması koşuluyla en az beş gün verisi olmayan ve ayrıca bir günde en az sekiz saatlik akselerometre kaydı olmayan çocukların verileri çalışmaya dahil edilmemiştir (Cain vd., 2013). Akselerometrenin duş ve yüzme gibi su ile temas gerektiren durumlarda takılmaması gerektiği konusunda hem çocuklara hem de ebeveynlerine bilgilendirme yapılmıştır. Akselerometre uyku sırasında da giyilebilmektedir ancak uyku sırasında giymek istemeyen çocuklardan günün sonunda yatmadan hemen önce çıkartmaları ve sabah uyanır uyanmaz hemen giymeleri istendi (Lubans vd., 2008). Objektif bir ölçüm yöntemi olan akselerometreler, bir hafta süresince giyilmesi ve maliyeti yüksek olması nedeniyle çalışmaya katılan tüm çocukların ölçüme dahil edilmesi mümkün olamamıştır. Örneklemden alt grup belirlenmiş ve sadece bu alt gruba uygulanmıştır. Akselerometrenin 7 gün boyunca giyilmesi sonucunda aşağıda belirtilen zaman dilimlerine ait adım sayıları belirlenmiştir.

• • Haftalık ortalama adım sayısı: En az beş en fazla yedi günlük adım sayısı ortalamasıdır.
  • Hafta içi adım sayısı: Hafta içi en az dört güne ait ortalama adım sayısıdır.
  • Okul içi adım sayısı: Hafta içi en az dört gün, okul başlangıç ve bitiş saatleri arasındaki adım sayılarının ortalamasıdır.
  • Okul dışı adım sayısı: Hafta içi en az dört gün, okul öncesi ve okul sonrası olan zaman dilimi boyunca elde edilen adım sayılarının ortalamasıdır.
  • Hafta sonu adım sayısı: Çocukların cumartesi ve/veya pazar gününe ait adım sayılarının ortalamasıdır.
  • Cumartesi günü adım sayısı: Cumartesi gününe ait toplam adım sayısıdır.
  • Pazar günü adım sayısı: Pazar gününe ait toplam adım sayısıdır.
  • Spor yapılan günlerde adım sayısı: Her bir çocuğun okuldan bağımsız olarak bir spor kulübünde spor yaptığı günlere ait ortalama adım sayısıdır.
  • Spor yapılmayan günlerde adım sayısı: Her bir çocuğun okuldan bağımsız olarak bir spor kulübünde spor yapmadığı günlere ait ortalama adım sayısıdır.

Çocuklar akselerometreyi giymeden önce gerekli bilgiler (cinsiyet, yaş, dominant kol) ve her bir katılımcı için kayıt zamanının başlangıcı ve bitişi akselerometre ile uyumlu yazılımı vasıtasıyla cihaza kaydedilmiştir. Bu çalışmada beş saniyelik epok uzunluğu tercih edilmiştir (Cain vd., 2013). Akselerometre vasıtasıyla toplanan veriler, analiz edilmek üzere akselerometre ile uyumlu yazılım kullanılarak Excel dosyası olarak kaydedilmiştir. Okul içi ve okul dışı adım sayılarının belirlenmesi için çocukların okul başlangıç-bitiş saatleri dikkate alınmıştır. Önerilen adım sayısı için kabul edilen kesim noktaları (cut-off point) kız çocuklar için>13.000 adım/gün, erkek çocuklar için>16.000 adım/gün olarak kullanılmıştır (Duncan vd., 2006).

8.2 Fiziksel Aktivite Günlük Formu

Fiziksel aktivitenin değerlendirilmesinde kullanılacak olan akselerometreler ile adım sayısı ve orta-şiddetli fiziksel aktivite yüzdesi belirli zaman dilimlerine ait olarak belirlenebilecektir ancak bu zaman dilimlerinin hangi fiziksel aktivite alanına ait olduğunun belirlenebilmesi için eş zamanlı olarak günlük formunun uygulanması gerekmektedir. Katılımcıların, haftanın yedi günü boyunca tüm gün boyunca yaptıkları aktiviteleri kaydedecekleri bir form kullanıldı (Karaca, 2017). Günlük formunu dolduran çocuklardan günü sabah, öğle ve akşam olmak üç zaman diliminde değerlendirmeleri istendi. Bu bağlamda her bir zaman diliminde “oturma”, “yürüme” ve “koşma, zıplama, spor yapma, hareketli olma” sürelerini düşünerek doldurmaları istendi. Bu verileri girerken dakika ya da saat olmak üzere herhangi birini kullanabilmektedirler (Karaca, 2017). 11 yaş ve üzerindeki çocuklar günlük formunu kendileri doldurdular. 10 yaş ve altındaki çocukların sadece okul dışı zamana ait günlük formları ebeveynlerinden biri tarafından dolduruldu. Günlük formu ebeveynlere öğrenciler aracılığı ile gönderildi ve tekrar öğrenciler aracılığı ile toplandı. 

8.3 Fiziksel Aktivite Anketleri

a. Çocuklar için Serbest Zaman Aktivite Anketi-ÇSZAA (Children’s Leisure Activities Study Survey-CLASS)

Serbest zaman aktivite anketi

Objektif yöntemlerin çok sayıda çocuğa uygulanamaması nedeniyle epidemiyolojik çalışmalarda fiziksel aktivite alışkanlığının değerlendirilmesinde genellikle anket yöntemi kullanılmaktadır. 10 yaşın üzerindeki çocukların fiziksel aktivite düzeylerinin değerlendirilmesinde kullanılacak olan anketler kendini değerlendirme ya da görüşme yöntemiyle uygulanabilmektedir ancak 10 yaşın altındaki çocukların FA düzeylerinin değerlendirilmesi amacıyla kullanılacak olan anketler çocukların ebeveynlerine uygulanmalıdır (Atkin vd., 2012; Kohl vd., 2000). Bu çalışmada kullanılan CLASS (Children’s Leisure Activities Study Survey) anketinin hem ebeveynler tarafından hem de çocuklar tarafından doldurulan versiyonu bulunmaktadır (Telford vd., 2004). CLASS anketini geliştiren, geçerlik ve güvenirlik çalışmasını yapan yazarlardan biri olan Amanda Telford’dan anketin Türk çocukları için güvenirlik ve geçerlik çalışmasını yapmak üzere proje ekibindeki araştırmacılardan biri olan Karaca tarafından izin alınmış ve çocuk versiyonu için adaptasyon, güvenirlik ve geçerlik çalışması yapılmıştır. CLASS anketinin hem çocuk hem de ebeveyn versiyonunun güvenirlik ve geçerlik çalışması proje ekibinden bir araştırmacının içinde olduğu bir ekip tarafından yürütülmüştür. 

b. Adölesan Sedanter Aktivite Anketi (Adolescence Sedentary Activity Questionnaire (ASAA)

Adölesan Sedanter Aktivite Anketi (Adolescence Sedentary Activity Questionnaire (ASAQ) Hardy vd. tarafından 2007 yılında geliştirilmiştir. ASAQ’ın Türkçe’ye uyarlama, geçerlik ve güvenirlik çalışmasının yapılması için proje ekibindeki araştırmacılardan biri olan Karaca tarafından Louise L. Hardy'den e-posta yoluyla izin alınmıştır. ASAQ'ın orijinalinde hafta içi günler için 11 soru hafta sonu günler için 12 soru mevcuttur.  ASAQ'nın orijinali orta ve iyi düzeyde test-tekrar test korelasyon katsayısına sahiptir. Görünüş geçerliği ise iyi düzeydedir. ASAQ hafta içi her bir gün için okul öncesi ve okul sonrasındaki zaman dilimini, hafta sonu günler için günün tüm saatlerini kapsamaktadır. Sedanter aktiviteler için tüm hafta, hafta içi ve hafta sonu günlerde ne kadar süre harcandığı hesaplanabilmektedir. ASAQ ekran karşısında geçirilen rekreasyonel zaman, eğitim, ulaşım, kültürel aktiviteler ve sosyal aktiviteler olmak üzere beş farklı sedanter aktivite kategorisinden oluşmakta ve her bir aktivite kategorisinde harcanan süreler hesaplanabilmektedir (Hardy vd., 2007). ASAQ anketinin güvenirlik ve geçerlik çalışması, proje ekibinden bir araştırmacının içinde olduğu bir ekip tarafından yürütülmüştür.

9. Motor Koordinasyon Testi

Motor koordinasyon: Öğrencilerin motor beceri seviyeleri Körperkoordinationstest für kinder (KTK) testi ile değerlendirilecektir (Kiphard ve Schilling, 2007). KTK testi denge, atlama, sıçrama ve taşıma olmak üzere dört alt testten oluşmaktadır. KTK denge testi, 3 m uzunluğunda ve farklı genişliklerdeki (3 cm, 4.5 cm, 6 cm) çıtalar üzerinde 3 kez ve her birinde en fazla 8 adım atacak şekilde geri geri yürüme şeklindedir. KTK atlama testi, köpük kartonlardan oluşan engellerin (0-60 cm arasında değişen yükseklik) üzerinden sırası ile her iki ayakla atlamayı içermektedir. KTK sıçrama testi, 2 cm yüksekliğindeki bir tahta çubuğun üzerinden 15 sn boyunca birbirini takip eder şekilde yana doğru (sağ-sol) çift bacak sıçramayı kapsamaktadır. KTK taşıma testi, kenar uzunluğu 25 cm olan 2 tane kare tahtanın birisinin üzerinden diğerine 20 sn içerisinde vücudun yer değiştirmesi şeklindedir. KTK alt testleri denge, atlama, sıçrama ve taşıma sırası ile uygulanacaktır. Öğrencilerin yaş ve cinsiyetlerine göre dört alt testin ham skorları test kılavuzunda belirtilen norm tablolar kullanılarak gerçek skora dönüştürülecektir. Son olarak dönüştürülen tüm skorlar toplanarak KTK toplam skoru belirlenecek ve öğrenciler elde ettikleri skorlara göre yüksek, iyi, normal, düşük ve çok düşük olarak beş seviyede sınıflandırılacaktır (Kiphard ve Schilling, 2007). Testin Türkçe’ye uyarlama çalışması Özkara ve Kalkavan (2018) tarafından yapılmıştır.

a. KTK Denge Testi

b. KTK Atlama Testi

 c. KTK Sıçrama Testi

d.KTK Taşıma Testi 

10. Motor Yeterlik Algısı Ölçümleri

Motor yeterlik algısı ölçümlerinde 12 yaş ve üzeri öğrenciler için Fiziksel Benlik Algısı Envanteri-Çok Kısa formu kullanılmıştır.

Motor yeterlik algısı ölçümlerinde 6-12 yaş grubu öğrenciler için ise Çocuklukta Algılanan Motor Yeterlik Ölçeği kullanılmıştır.

Motor Yeterlik Algısı: Motor yeterlik algısı ölçümlerinde 12 yaş ve üzeri öğrenciler için Fiziksel Benlik Algısı Envanteri-Çok Kısa formu, 6-12 yaş grubu öğrenciler için ise Çocuklukta Algılanan Motor Yeterlik Ölçeği kullanılmıştır.

Fiziksel Benlik Algısı Envanteri - Çok Kısa Formu (Physical Self Inventory-VS)

Maïano vd. (2008)’nın geliştirdiği ölçek 12 madde ve 6 alt ölçekten (genel benlik kavramı, fiziksel benlik değeri, fiziksel kondisyon, sportif yeterlik, fiziksel kuvvet ve fiziksel çekicilik) oluşmaktadır. Ölçekteki maddeler ‘hiç’ ile ‘tamamen’ arasında değişen altılı ölçek üzerinde değerlendirilmektedir. Ölçeğin alt ölçeklerinde bulunan maddelerin örnekleri; “Kendimle ilgili olumlu düşüncelere sahibim” (Genel benlik kavramı, 2 madde), “Fiziksel olarak yapabildiklerimle gurur duyarım” (Fiziksel benlik değeri, 2 madde), “Yorulmadan uzun süre koşabileceğimi düşünürüm” (Fiziksel kondisyon, 2 madde), “Sporları iyi yaparım” (Sportif yeterlik, 2 madde), “Güzel görünen bir vücuda sahibim” (Fiziksel çekicilik, 2 madde), “Birçok kişiden fiziksel olarak daha güçlüyüm” (Fiziksel kuvvet, 2 madde) şeklinde verilebilir. Ölçeğin Türkçe’ye uyarlaması proje yürütücüsünün de yazarlar arasında olduğu bir çalışma ile yapılmıştır (Aşçı vd., 2017). 

Çocuklukta Algılanan Motor Yeterlik Anketi (The Perceived Motor Competence Questionnaire in Childhood (PMC-C) 

Ölçek, 7-13 yaşları arasındaki çocuklarda temel hareket becerilerindeki algılanan motor yeterliğin değerlendirilmesi için Dreiskaemper vd. (2018) tarafından geliştirilmiştir. Ölçek, sekiz becerideki algılanan yeterliği değerlendirmeyi sağlayan 24 madde ve Nesne kontrol ile Yer Değiştirme olmak üzere iki alt ölçekten oluşmaktadır. Nesne kontrol alt ölçeğinde, top sektirme (bouncing), yakalama, ayakla topa vurma (kicking), top fırlatma becerilerine ilişkin yeterlik algıları, Yer değiştirme alt ölçeğinde ise tek ayakla sıçrayarak ilerleme (hopping), sekerek adım alma (leaping), çift ayakla sıçrama (jumping) ve koşma becerilerine ilişkin yeterlik algıları değerlendirilmektedir. Anketteki maddeler “kesinlikle katılıyorum (4)” ile “kesinlikle katılmıyorum (1)” arasında değişen dörtlü ölçek üzerinde değerlendirilmektedir. Ölçeğin kullanımı için projenin yürütücüsü tarafından Dennis Dreiskaemper’dan izin alınmıştır. Ölçeğin Türkçe’ye uyarlama çalışması Mülazımoğlu-Ballı ve Altunsöz (2019) tarafından yapılmıştır.